Aslında gazeteci dostum Alaattin Gürırmak’ın 9 Kasım 2012 tarihli 9 Eylül Gazetesi’ndeki haberiyle gerçek ortaya çıkmıştı. Habere göre hemen her yerde bahsedildiği gibi Türkiye’de dikilen ilk Atatürk Anıtı Sarayburnu’ndaki anıt değil, ondan 3 Ay önce Bornova’da Ziraat Mektebi bahçesine dikilen anıttı.
Mevzu çok netti. “İlk Atatürk Anıtı” olarak kabul edilen Sarayburnu’ndaki anıtın kitabesindeki tarih 3 Ekim 1926, Bornova’daki Atatürk Anıtının kitabesindeki tarih ise Haziran 1926’ydı. Yani kitabelere göre Bornova’daki Atatürk Anıtı 3 ay önce dikilmişti.
Fakat temkini elden bırakmayan bazı tarihçi dostlarımız Bornova’daki Atatürk Anıtının üzerindeki tarihin, Atatürk’ün 18 Haziran 1926’da Bornova’ya gelişi nedeniyle Haziran 1926 olarak yazılmış olma ihtimalinden bahisle heykelin daha sonraki tarihlerde dikilmiş olabileceğinden söz ettiler.
Bu nedenle de ilk Atatürk Anıtının Sarayburnu’ndaki anıt olduğu söylemine devam edildi.
Gelin şu işe bir nokta koyalım.
Sanat tarihçisi Dr. Derya Uzun Aydın “Sanayi-i Nefise Mektebi’nin Türk Heykel Sanat
ındaki Yeri ve İlk Heykeltraşlar” başlıklı doktora tezinde 1926 yılında Bornova Ziraat Mektebi Müdürü olan Abidin Ege’nin Hizmet Gazetesi’ndeki Sarayburnu’nda açılışı yapılan Atatürk Anıtı ile ilgili haberine cevap olarak gönderdiği mektuptan söz etmiş.
Bornova Ziraat Mektebi Müdürü Abidin Ege Mektubunda:
“Bugünkü Hizmet gazetesinde bir telgraf gördüm. Gazi hazretlerinin heykelinin Sarayburnu’na dün dikildiği, açılış merasiminin yapıldığı bildiriliyor ve altına da ‘Türkiye’de Gazi hazretlerinin heykelinin ilk defa dikilmesi şerefini İstanbul vilayeti kazanmıştır’ ibaresi ilave ediliyordu. Hâlbuki bundan tam üç buçuk ay evvel Gazi hazretlerinin İzmir’i şereflendirmeleri münasebetiyle Gazi’nin ilk heykeli, İzmir’de Ziraat Mektebi’nde mermer bir kaide üzerine dikilmiş ve 22 Haziran 1926 tarihinde Gazi hazretlerinin mektebimizi teşrifinde kendileri tarafından bizzat açılış yapılmıştır. Dolayısıyla Gazi’nin ilk heykelini dikmek şerefini İstanbul değil, İzmir kazanmıştır. Lütfen gazetenizde o şekilde düzeltilmesini bir İzmirli sıfatıyla rica eder, sevgi ve saygılarımı teyit ederim efendim.” Şeklindeki sözleriyle düzeltme talebinde bulunmuş.
Abidin Ege bunları yazmış ama Dr. Derya Uzun Aydın’ın tezinde belirttiği gibi bu mektup tarihsel açıdan çelişkiler içeriyor. Çünkü Gazi Mustafa Kemal Atatürk Bornova’ya mektupta belirtildiği gibi 22 Haziran 1926’da değil, 18 Haziran 1926’da gelmiştir ve anıtın açılışında bulunmamıştır.
Bana sorarsanız mektup tarihsel açıdan çelişkiler içerse de Sarayburnu’ndaki Atatürk Anıtının ilk anıt olduğuna daha o günlerde yapılan itiraz çok nettir.
Hadi içeriğindeki tarihsel hatalar nedeniyle bu belgeyi de yok sayalım…
Ama tartışmaya son noktayı Servet-i Fünun Dergisi koymuş…
İlk Atatürk Anıtı olduğu söylenen Sarayburnu’ndaki anıtın açılış tarihi olan 3 Ekim 1926 tarihinden 2,5 ay önce yayınlanan 15 Temmuz 1926 tarihli Servet-i Fünün Dergisinde Bornova Ziraat Mektebi bahçesinde yer alan Atatürk Anıtından fotoğraflı olarak bahsedilmiş.
Elde bu kadar net bir belge varken, konu kapanmıştır diye düşünüyorum…
Türkiye’de dikilen ilk Atatürk Anıtı Bornova Metro durağının karşısında, EÜ. Bilgisayar Mühendisliği Fakülte bahçesindeki Avusturyalı Heykeltraş Heinrich Krippell’in eseri olan Atatürk Büstüdür.
Nokta….
Resim Altı: 15 Temmuz 1926 tarihli Servet-i Fünun dergisinde yayınlanan Bornova Ziraat Mektebi bahçesindeki Atatürk Anıtı
