“Kara delikler kesinlikle dağınık yiyiciler”
Yıldızları yutan kara deliklerin neredeyse yarısı, yıllar sonra bunların kalıntılarını “geğirerek” dışarı atıyor.
Gökbilimciler bu keşfi, gelgit kesintisi olaylarına ( tidal disruption events / TDE) karışan kara delikleri yıllarca gözlemledikten sonra yaptı.
TDE’ler, yıldızlar kara deliklere çok yaklaştığında meydana geliyor.
Bu kozmik canavarların muazzam kütle çekim kuvveti, yıldızları geren ve sıkıştıran muazzam gelgit kuvvetleri uyguluyor. Yıldızın bir iplik gibi yutulduğu bu sürece spagettileşme adı veriliyor.
TDE’lerde yer alan talihsiz yıldızlar, görünür ışıkta güçlü bir elektromanyetik radyasyon parlaması sinyali yayarak kısa süre içinde parçalanıyor.
Yok edilen yıldızın malzemesinin bir kısmı kara delikten uzağa fırlatılırken, geri kalanı da cismin etrafını saran ve onu yavaş yavaş besleyen yığılma diskini oluşturuyor.
Kara deliğin etrafındaki parlak, halka şeklinde yapıyı meydana getiren bu disk, ilk günlerinde epey dengesiz davranıyor. Madde etrafa savrulup kendi içine çarparak dışarı akışlara neden oluyor.
Gökbilimciler burada yayılan radyo dalgalarını izleyerek TDE’leri birkaç ay boyunca takip edebiliyor.
Yeni araştırmadaysa gökbilimciler, TDE’lere karışan kara delikleri çok daha uzun süre izledi.
Böylece vakaların yaklaşık 50’sinde kara deliklerin, TDE’den yıllar sonra yıldız maddesini “geri püskürttüğü” anlaşıldı.
Araştırmacı Yvette Cendes, “Yıllar sonra bakarsanız, erken zamanlarda radyo emisyonu yaymayan kara deliklerin çok ama çok büyük bir kısmı aniden ‘açılıyor'” dedi.
Havard ve Smithsonian Astrofizik Merkezi’nde görev alan araştırmacı, Livescience’a yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullandı:
Ben buna ‘geğirme’ diyorum çünkü bu malzemenin, insanların beklediğinden çok daha geç bir zamana kadar yığılma diskinden çıkmaması nedeniyle bir tür gecikme yaşanıyor.
Bu malzeme püskürmesi 24 kara deliğin 10’unda gözlemlendi.
Püskürmenin yıldızın yok olmasından iki ila altı yıl sonra meydana geldiği not edildi.
Henüz hakem onayından geçmeyen ve 25 Ağustos’ta bilimsel makale arşivi arXiv’de yayımlanan gözlemler, kara deliklerin işleyişine dair önemli ipuçları sağlayabilir.
Cendes ve ekibi, kara deliklerin yıllar sonra “açılmasına” neyin sebep olduğunu bilmiyor. Ancak bu malzeme akışının kara deliğin içinden gelmediğinden eminler.
Zira kara deliklerin olay ufkunun ötesinde, ışığın bile kaçamayacağı kadar güçlü kütle çekim kuvvetleri var. Bir kara deliğe artık ışığın bile kaçamayacağı kadar yakın olan bölgeye olay ufku adı veriliyor.
Cendes, “Kara delikler, siz olay ufkunu geçmeden önce bile çok aşırı kütle çekimsel ortamlar” diyor:
Radyo dalgalarında gözlemlenen malzemenin yığılma diskinden mi geldiğini yoksa kara deliğe daha yakın bir yerde mi depolandığını tam olarak anlamıyoruz. Ancak kara delikler kesinlikle dağınık yiyiciler.
