Türkçede birleşik zamanlı bir fiil çekimi olan ‘öğrenilen geçmiş zaman’ veya ‘miş’li geçmiş zamanın hikâyesi,’ sosyal medyada viral oldu.
X’te bugünlerde hem dilbilimcileri hem de dedikoducuları memnun edecek bir sosyal medya trendi dolaşıyor: Türkçedeki ‘dedikodu kipi.’
“Rivayet geçmiş zaman,” “duyulan geçmiş zaman” ve “miş’li geçmiş zaman” olarak da bilinen bu kip, Türkçede fiil sonuna “-miş” ekinin ses uyumlarına uyacak şekilde eklenmesi ile oluşturuluyor. Bizzat tanık olunmayan olaylar hakkında konuşurken, kulaktan dolma bilgileri vurgulamak için kullanılabiliyor. Söz konusu özellikleri ile bu kipin Türkçede dedikodu yapmak için kullanılabildiğini tahmin etmek pek de zor değil.
Bu fiil çekimi son zamanlarda işte bu özelliği ile sosyal medyada özellikle uluslarası kullanıcıların paylaşımlarıyla viral oldu.
Oxford Üniversitesi Bodleian Kütüphaneleri’nde Nizami Gencevi konu kütüphanecisi ve Kafkasya, Orta Asya ve Türkiye el yazmaları küratörü olan Nicholas Kontovas’a göre bu, aslında bir zaman kipinden ziyade bir son ek.
“Türkçe gramer çoğunlukla son eklerden oluşur. Bu da ünlü uyumuna bağlı olarak -mış, -miş, -muş ya da -müş biçimini alır,” dedi. “Bizzat tanık olmadığınız, geçmişteki bir şey hakkında dedikodu yapacaksanız, muhtemelen onu kullanırsınız.”
Kontovas, “Ama aslında durum bundan çok daha karmaşık,” diye ekledi.
Mış eki İngilizceye kabaca “I heard that” gibi bir şey olarak çevrilebilir. Kontovas örnek olarak, “Ahmet yapmış” cümlesini kullanarak, bunun İngilizce’de “(Duydum ki) Ahmet yapmış” şeklinde çekimlenebileceğini belirtti.
EuroVerify’a konuşan Kontovas, “Genel olarak konuşursak, bir kanıt ‘Bu bilgiyi birinci elden edindim, bu bilgiyi ikinci elden edindim, bu bilgiyi kulaktan dolma edindim’ diyebilir,” dedi. “Kanıtlar bazen önermelerin doğruluğuna ilişkin eğiliminizi farklı dillerde ifade edebilir, örneğin ‘Bunu duydum ama bundan şüpheliyim’ gibi.”
Bu nedenle aslında bu fiil çekiminin kullanımı sadece dedikoduyla sınırlı değil: diğer kullanımlarının yanı sıra, dolaylı olarak edinilen veya şüphe duyulan her türlü bilgi için kullanılabilir. Ayrıca, bir eylemin tamamlandığını, daha önce yapıldığını belirtmek için de kullanılabiliyor.
Kontovas, “Bu yüzden -mış’ın (sadece) dedikodu için kullanıldığını söylemek aşırı basitleştirmek olur çünkü bundan çok daha fazlası,” dedi. “Ayrıca, ilettiğiniz önermeye kesinlikle inanmadığınızı belirtmek istiyorsanız, mış’ları ikiye katlayabilirsiniz … eğer bunları birlikte kullanırsanız, bu şüphe belirtir.”
Öte yandan, bu yalnızca Türkçeye özgü bir özellik değil: Moğolca ve Tacikçe gibi diğer dillerde de bu tür yapılar bulunuyor.
