Soğan, mutfaklarımızın vazgeçilmezlerinden biri. Birçok yemeğin lezzetini artıran soğan, aynı zamanda sağlığımız için de son derece faydalı.
Türkiye’de bu yıla kadar düşük fiyatlarda seyrederken birden bire…
…soğan enflasyon şampiyonu oldu. Türkiye’nin dünya üretiminde ilk sıralarda yer aldığı soğan, plansızlık ve yanlış politikalar nedeniyle 2022 yılını yüzde 314, ilk üç ayı da yüzde 101 artışla tamamladı ve kilosu 30 lirayı buldu.
Aslında soğan üretiyoruz…
Türkiye yılda yaklaşık olarak 2.5 milyon ton soğan üretiyor. Tüketim de hemen hemen aynı seviyede. Türkiye’de soğan sorunu 2018’den beri her yıl giderek artıyor. Bu sorun da çeşitli nedenlerle üretimde oluşan azalmalar. Üretim azalınca fiyatlar artıyor. Geçen yıl benzer durumlar yaşanmış ve hükümet Suriye’den soğan ithalatına izin vermişti.
Fiyatlar artsa da soğan üreticisi aslında beş yıldır zarar ediyor. Bu yıl kötü giden hava koşulları ve hastalıklar depolanacak soğan bırakmadı. Bu durumda sezon öncesi depolar boşaldı ve fiyatlar otomatikman arttı. Şu anda taze soğan çıkıyor bir hafta içinde fiyatlar gerileyebilir.
Sorunun birçok sebebi var…
Aslında iklim değişikliği, artan maliyetler, elverişsiz hava koşulları, düşük verim, lojistik ve nakliye sorunları, döviz kurundaki dalgalanmalar gibi sorunun birçok kaynağı olmakla birlikte, bunlara plansız üretimi de eklemleyebiliriz. Bunlara ilaveten bu yıl deprem nedeniyle Hatay, İskenderun gibi önemli üretici şehirlerden ürün de gelmedi.
Üniversitelerde benim de okuduğum “ekonomiye giriş” dersinde hocalar soğan örneğini verirler. Ekonomi derslerinde Cobweb Teoremi (Örümcek Ağı Teoremi; çeşitli nedenlerle artan talep karşısında oluşan fiyat dalgalanmalarının yol açtığı arz-talep dengesizliğini açıklayan bir teori) anlatılırken soğan örneği verilir. Bir yıl soğan kazandırınca ertesi yıl çiftçi daha fazla soğan diker, arz fazlalığından dolayı zarar eder ve zarar ettiği için de ertesi yıl dikmez, arz azalır, soğan yeniden para eder, bu durum kısır bir döngü halinde devam eder.
Diğer yandan artan soğan fiyatları sadece tüketicinin sofrasını etkilemiyor ayni zamanda restoran ve yemek fabrikalarını da etkiliyor. Artan soğan fiyatları direk yemek ücretleri üzerine ekleniyor.
Nasıl çözülür?
Sorunu çözmek için tüm sektörlerde değişiklikler yapılması gerektiği açıkça görülüyor. Tarım işletmelerindeki verimliliğin artırılması, lojistik ve nakliye sorunlarının çözülmesi, üretim ve tarım politikalarının yeniden gözden geçirilmesi, alternatif ürünlere yönelinmesi gibi çözümler düşünülmeli.
Ancak tüm bu değişikliklerin hayata geçirilmesi zaman alacak ve zorlu bir süreç olacak.
Prof. Dr. Harun Raşit Uysal
Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi
e mail;harunrasituysal@gmail.com
