Türkiye’nin 2023 karnesi: İklim krizine bakışı ‘rasyonel’ değil, ‘tamamen duygusal’

27.12.2023 - 12:54
| Son Güncelleme: 27.12.2023 - 12:54
| İzmir'de Son Dakika

2023 yılı, rekor kıran küresel sıcaklıklarla tarihe geçti. Bu yıl Türkiye de iklim krizinin etkilerini yaşayan ülkelerdendi. Sıcaklıkların yanısıra aşırı yağışlardan kaynaklı sel felaketleriyle karşı karşıya kaldık. Tüm bunlar harekete geçmek için yeterli göstergeler olsa da Türkiye gerekli adımları atmamakta ısrarcı.

İklim krizini tetikleyen en önemli faktörlerinden biri kömür ve nükleer enerji. Nükleer enerjinin sıkı savunucularından Ankara, kömürde kalmakta da ısrarcı.

Öyle ki Türkiye COP 28 İklim Zirvesi’nde, kömürden çıkma taahhüdü dahi verememişti. Buna karşılık iklim krizi kaynaklı afetler için fon istemişti.

Greenpeace ve TEMA Vakfı dahil sivil toplum kuruluşları (STK), 2023’te iklim alanında attığı olumlu ve olumsuz adımları derleyerek Türkiye’nin ‘2023 İklim Karnesi‘ni çıkardı.

STK’lar Türkiye’nin 2023’te yenilenebilir enerji alanındaki hedeflerini ve adil geçişin resmi belgelerde ilk kez yer almasını olumlu değerlendirdi.

Türkiye’nin kömürdeki ısrarı, yeni nükleer santraller kurma planları, iklim hedefini iyileştirmemesi, İklim Kanunu taslağını sivil toplumla beraber hazırlamamasıysa olumsuz olarak değerlendirildi.

Türkiye’nin önceliği kömür ve nükleerde

Bu sene başında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından sunulan 2023-2035 Ulusal Enerji Planı’nda, yenilenebilir enerjiye dair olumlu hedefler olsa da kömürden çıkış kararının yer almaması Türkiye’nin 2053 net sıfır hedefiyle uyuşmuyor.

Bakanlık açıkladığı planda güneş ve rüzgar yatırımları yerine elektrik üretimi için nükleer santral yatırımlarını teşvik edeceğini ortaya koyuyor. Oysa iklim ve enerji odaklı düşünce kuruluşu EMBER’in yeni raporuna göre Türkiye’nin sadece çatılarında bile en az 120 GW’lık güneş enerjisi potansiyeli mevcut ve bu Türkiye’nin 2022’deki toplam elektrik tüketiminin yüzde 45’ine denk geliyor.

Kanun taslağı yetersiz

Türkiye’nin yürüteceği iklim politikalarına hukuki zeminini oluşturacak İklim Kanunu taslağı İklim Değişikliği Başkanlığı’nca hazırlandı. 2024’te Meclis’e gelmesi beklenen taslak hazırlanırken iklim alanından sivil toplum kuruluşlarının görüşü alınmadı.

Uzman görüşleriyle hazırlanması gereken bu kanunda 2030’a kadar yüzde 35 mutlak emisyon azaltım hedefi yer almalı, kömürden adil bir çıkış hedeflenmeli. Kanunla, biyolojik çeşitlilik ve doğal sistemler korunmalı, uyum mekanizmaları kurulmalı ve bağımsız bir bilim kurulu oluşturularak süreç takip edilmeli.

İklim hedefi talebi karşılamıyor

Sivil toplum örgütleri, COP28 öncesinde, güçlü bir iklim hedefininekonomik büyüme, enflasyonla mücadele, yoksulluğun giderilmesi, enerjide bağımsızlık gibi ekonomik faydalar getireceğini belirtmişti. Bu bağlamda Türkiye’nin iklim hedefini 2030’a kadar en az yüzde 35 mutlak emisyon azaltımı olarak güncellemesini talep etmişti.

İklim Değişikliği Başkanlığı 2030 iklim hedefini güncellemedi ve Türkiye’nin emisyonlarını 2030’a kadar yüzde 30’tan fazla artırma öngörüsünü korudu. Ancak zirveden çıkan karara göre hedefini 2024 sonuna kadar güncellemesi gerekiyor.

Adil geçiş planı net değil

Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın Orta Vadeli Programında ve 12’nci Kalkınma Planında yeşil dönüşümden etkilenecek sektör ve meslekler ele alındı ve ‘adil geçiş’ kavramına yer verildi. Türkiye’de ilk kez adil geçiş kavramının resmi belgelerde yer alması olumlu bir gelişme olsa da bu geçişin hangi alanlarda ve nasıl olacağı hala net değil.

Yeşil dönüşümden etkilenmesi beklenen sektörlerin başında kömürden elektrik üretimi geliyor. Kömürlü termik santrallerin tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de aşamalı olarak kapanması gerekliliği kaçınılmaz, bu süreçte kömür bölgelerinde yaşayan madenciler ve aileleri başta olmak üzere kimsenin geride kalmadığı bir adil geçiş için bugün planlamaya başlamamız gerekiyor.

Türkiye’nin iklim karnesini hazırlayan STK’lar şöyle: